Bademin anavatanı Çin ve
Orta Asya'dır. Asya ile Avrupa arasındaki İpek yolunda bademin seyyahlar
tarafından yendiği bilinmektedir. Seyyahlar bademi bu yol vası tasıyla
Yunanistan, Türkiye ve Orta Doğuya getirilmişlerdir. Uzun yıllardır Akdeniz
kıyılarında özellikle İspanya ve İtalya'da badem yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Botanik açıdan kiraz, erik ve şeftali ile aynı familyada yer almaktadır.
Badem, kayısı ve şeftali gibi bazı meyve türleri binlerce yıl önce Türkiye'ye
getiril miştir. Yıllarca sadece tohumla üretilmesinden dolayı, çok geniş bir
çeşitliliğe sahip tir Bunun, yanı sıra diğer ülkelerden yurdumuza Teksas,
Nonpareil gibi badem çeşit leri getirilmiş ve üretimi yapılmıştır. Türkiye'de
Doğu Karadeniz'inkıyı bölgesiile çok yüksek yaylalar dışında her yöresinde badem
yetiştirilmektedir. Badem yetiştiriciliği ülkemizde Ege Bölgesinde yoğunlaşmış
olup, bunu Akdeniz, İç Anadolu ve Mar mara Bölgeleri izlemektedir. Özellikle Ege
ve Akdeniz bölgelerinde Türkiye badem üretiminin üçte ikisi üretilmektedir.
Badem yetiştiriciliği açısından en önemli bölge Ege Bölgesi, burada da Datça
Yarımadasıdır. İKLİMBadem için, yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı
Akdeniz iklimi idealdir. Bununla beraber, odun kısmının kış soğuklarına
dayanıklı olması nedeniyle, kış soğuklarının fazlaca olduğu yerlerde de
yetişebilmektedir. Ağacının odun kısmı -20°C, -30°C'ye kadar soğuğa dayanabilir.
Çiçek tomurcuklarının kışa dayanıklılığı şeftali çiçek tomurcuklarından daha
azdır. Ülkemizde kış soğuklarının fazla olduğu yerlerde ekonomik olarak badem
yetiştirici liği yapılamaz.
Kış dinlenme ihtiyacı diğer meyve ağaçlarına göre daha kısadır. +5°C' nin
altında 90-400 saatlik bir soğuklama yeterlidir. Badem yetiştiriciliği için,
ilkbahar başlangıcındaki durgun olmayan hava şartları bü yük önem taşır.
İlkbaharda don olayları bakımından en kritik dönem çiçek ve körpe çağla
dönemidir. Çiçeklenme zamanında -4°C, -5°C'ye dayanabilen çiçekler, körpe çağla
döneminde -1°C, -O,5°C'lerde zarar görürler. Dona dayanım bakımından çeş itler
arasında büyük farklar görülmektedir.
TOPRAK
Toprak istekleri bakımından seçiciliği fazla olmayan bir meyve türüdür. Hafif,
derin, süzek ve alüvyal topraklarda iyi ürün verir. Bu gibi topraklarda kökler
3-5 m derine gider.
AĞAÇ ÖZELLİKLERİ
Ağaç : 6-8 m boylanır. Bazı hallerde ağaçların yüksekliği 12 m'ye kadar
boylanabilir. Yıllık dallar üzerindeki tüm tomurcuklar aynı mevsimde büyür ve
ikinci dallar meyda na gelmesi halinde ağaç yayvan olur. Badem ağaçları ortalama
olarak 50 yıl kadar yaşarlar. 100 yaşma kadar yaşayan ağaçlara da rastlamak
mümkündür. Kök : Kazık kök tipindedir. Saçak kök az olduğundan fidanlar yer
değiştirme sırasın da çok kayıplar verirler. Yapraklar : Çeşitlere göre iri,
orta iri ve küçüktür. Renk açık ve koyu yeşil arasında değişir. Yaprağın
kenarları dişlidir. Tomurcuklar : Çiçek tomurcukları, farklı yaştaki dallarla
bunlar üzerindeki 2-13 cm uzunluğundaki buket denilen kısa meyve dalcıklarında
bulunur.
TOPRAK HAZIRLIĞI
Toprak öncelikle derin olarak sürülür. Kuvvetli topraklarda dikim aralığı 8-9 m,
zayıf ve az derin topraklarda ise 5-6 m olmalıdır. Ayrıca yağış miktarı
azaldıkça, dikim aralıklarını artırmak gerekir. Kurak koşullarda bademlik
kurulması, yerinde çöğür yetiştirip aşılamak sureti ile yapılır. Çöğürler ancak
2-3 yıl sonra aşılanabilecek düzeye ulaşırlar.
BAHÇE TESİSİ
Yetiştiricilerimizin büyük bir kısmı bademi tohumla üretmektedir. Diğer meyve
türlerinde olduğu gibi, badem de aşı ile üretilir. Badem için en çok uygulanan
aşı yöntemi bir yaşlı çöğürler üzerine durgun göz aşısıdır. Ancak, Datça
yöresinde çoğunlukla sürgün göz aşısı yapılmaktadır. Ayrıca kıraç yerlerde
bahçeye çekirdek (tohum) ekerek yerinde aşı yapma yoluna gidilebilir. Kalem
aşısı da badem üreticiliğinde kullanılabilir. Yarma aşıdan ziyade kabuk altına
yapılan çoban aşısı tercih edilmelidir.
Anaçlar
Badem : Badem çöğürleri, kireçli ve kurak şartlar için idealdir. Şeftali :
Bademe göre daha yüzeysel köklüdür ve daha kısa ömürlüdür. Erken meyveye yatar.
Kireç oranı düşük yerlerde kullanılır. Nemotodlu yerlerde nemaquard anaç olarak
kullanılmalıdır. Erik : Su tutan, kök çürüklüğü ile bulaşık topraklarda
kullanılır. Ancak tüm çeşitlerle uyuşması iyi değildir.
BAHÇELERİN KURULMASI
Badem çabuk gelişen bir meyve türü olduğu için sık dikimden kaçınılmalıdır.
Bahçelerde kare dikim tercih edilmelidir. Meyilli arazide ise çapraz (kontur)
dikim yapılmalıdır. Ağaçlar dikimi takip eden yaz aylarında birkaç kez
sulanmalıdır. Kışları soğuk geçmeyen bölgelerde fidan dikimi Ocak ayında
yapılır. Soğuk bölgelerde ise Mart ayını beklemekte yarar vardır. Fidan
çukurları 70-80 cm derinlik ve genişlikte olmalıdır. Dikilen aşılı fidanların
aşı yerlerinin toprak içinde kalmamasına özen gösterilmelidir. Badem çiçekleri
kendine uyuşmazdır. Bu nedenle tMEYVE
Sert kabuklu meyveler grubuna girer. Olgunlaşmış ve k:urutulmuş bademlerde dış
yeşil kabuk kuruyarak kendiliğinden sert kabuktan ayrılır. Bademler, kabuk
özelliklerine göre 4'e ayrılır. l .El bademleri :El ile kolayca kırılırlar.
2-.Diş bademleri :Diş ile kolay el ile zor kırılırlar. 3-Sert bademler: Çekiçle
kolay, diş ile zor kırılırlar. 4.Taş bademleri: Kabuk ancak çekiçle kırılır.
Bazı Badem Çeşitleri Nonpareil: Kaliforniya'da (ABD) mevcut çeşitlerin en iyisi
olarak kabul edilir. Ağacı kuvvetli ve verimlidir. Çabuğu ince, iç badem
kalitesi yüksektir. İç randımanı % 60-70, çift badem oranı ise % 5-10'dur.
Tozlayıcıları Ne plus Ultra ve Teksas çeşitleridir. Teksas: Kaliforniya'da
(A.B.D.) yetiştiricilik açısından Nonpareil'dan sonra gelir. Ağacı çok kuvvetli,
dış şartlara dayanıklı ve verimliliği yüksektir. Kabuğu yumuşak, iç badem
kalitesi ortadır. İç randımanı %45-50, çift badem oranı ise %15-30'dur. Ne plus
ultra: Ağacı orta kuvvette, verimliliği orta ile yeterli arasındadır. Kabuğu
yumuşak ve açık renkli olduğundan özellikle kabuklu olarak satış için tercih
edilenbir bademdir. İç randımanı % 50-60, çift badem oranı ise % 15-30'dur.
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nce seleksiyon yoluyla seçilen bazı badem
çeşitleri: Seleksiyon No:5-l, Seleksiyon No:17-4, Seleksiyon No:101-9,
Seleksiyon No:104-l.
YILLIK BAKIM İŞLERİ
Dikilen fidanların tepesi 70-80 cm'den vurulur. Dikimi müteakip yaz budaması
mutla ka yapılmalıdır. Badem ağaçları genellikle modifiye lider veya goble
şekillerine göre terbiye edilir ler. Sulama : Ülkemizde badem yetiştiriciliği
kuru şartlarda yapılır. Ancak, sulandığı tak tirde verim 2-4 kat artmaktadır.
Gübreleme : Badem bahçelerine her yıl azot takvi yesi yapılmalıdır. Uygulanacak
olan azot, fosfor, potasyum ve diğer mikro element lerin miktarı ise yapılacak
toprak ve yaprak analizi sonucunda en doğru şekilde belirlenir. Hasat : Meyveler
iyice olgunlaştıktan ve dış kabuk kavladıktan sonra ha şata başlanmalıdır. Dış
ülkelerde makine ile hasat da yapılmaktadır.
Dr. İlhan ÖZKARAKAŞ EGE TARIMSAL ARAŞTIRMA ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ
|